Małgorzata Marcinkowska

Janowskie seminarium warsztatowe,
poświęcone twórczości Adama Stanisława Naruszewicza

------Piękne, tchnące spokojem i sielskością Nadbużańskie Podlasie w dniach 19-23 maja 2014 roku ożyło wspomnieniem wielkiego poety polskiego oświecenia - Adama Stanisława Naruszewicza. Ostatnie lata życia (1790-1796) pisarz spędził w Janowie Podlaskim. Mieszkał w pałacu biskupów łuckich, przechadzał się po parku wokół rezydencji, tam rozmyślał i tworzył. Jego szczątki spoczywają w krypcie tamtejszej Rzymskokatolickiej Parafii pw. Trójcy Świętej. Głębokie uzasadnienie miało zatem zorganizowanie w Gminie Janów Podlaski drugiego już seminarium warsztatowego - tym razem Nad tekstami Naruszewicza - w ramach zespołowego projektu badawczego Narodowego Programu Rozwoju Humanistyki: Czytanie poetów polskiego oświecenia. Krasicki - Naruszewicz - Trembecki - Karpiński, realizowanego na Uniwersytecie Śląskim w Katowicach pod kierunkiem Bożeny Mazurkowej. Na miejsce obrad wybrany został zaciszny, urokliwy i sprzyjający owocnym dyskusjom "Dworek Łukowiska", usytuowany na terenie Parku Krajobrazowego "Podlaski Przełom Bugu".
------W pięciodniowym spotkaniu "Zespołu Naruszewicza", kierowanego przez Barbarę Wolską i Teresę Kostkiewiczową, wzięło udział ponad trzydziestu badaczy z kilkunastu krajowych ośrodków naukowych, którzy przedstawiali monograficzne opracowanie wybranych przez siebie utworów pińskiego twórcy. Na potrzeby obrad wydana została bardzo starannie przygotowana okolicznościowa edycja omawianych tekstów*, a debatom towarzyszyła reprodukcja portretu Adama Stanisława Naruszewicza, pędzla Mateusza Tokarskiego (1791). Janowskie seminarium warsztatowe Nad tekstami Naruszewicza uczestnicy zadedykowali Barbarze Wolskiej, wybitnej badaczce twórczości królewskiego poety i znakomitemu edytorowi jego dzieł.
------Spotkanie wielopokoleniowego zespołu badaczy w "Dworku Łukowiska" wzbudziło zainteresowanie władz Gminy Janów Podlaski, a także tamtejszych placówek oświatowych oraz organizacji krzewiących wiedzę o życiu i twórczości Naruszewicza. Przedstawicie tych instytucji wzięli udział w inauguracji obrad, wyrażając uczestnikom seminarium wdzięczność za pamięć o poecie i miejscowości, z którą był związany. Jak podkreśliła Teresa Kostkiewiczowa, twórczość Naruszewicza jest złożona i nie ogranicza się wyłącznie do moralistyki, dydaktyzmu czy perswazji, jego utwory powinny być odczytywane w sposób głęboki, co pozwoli odsłonić wielowarstwowość jego tekstów. Nawiązując do tej opinii, trzeba podkreślić, że niewątpliwym walorem prezentowanych omówień wybranych dzieł Naruszewicza były wszechstronne, wieloaspektowe analizy łączące różne metodologie i interpretacje. Referenci zwracali uwagę na warstwę językową utworów, niejednokrotnie odwoływali się także do biografii pisarza, środowiska czytelniczego, a także do konkretnej tradycji literackiej. Nie zabrakło przy tym pytań, wątpliwości, niedopowiedzeń czy polemik. Aktualność, świeżość i potrzeba przedstawianej problematyki wyrażała się między innymi poprzez ożywione dyskusje, kontynuowane także poza salą obrad.
------Referenci podjęli problem ambiwalencji znaczeniowej, a także roli ironii w dyskursie poetyckim (Antonii Czyż, Tomasz Pokrzwniak). Omówione zostały zagadnienia związane z zaświadczonym w tekstach sto-sunkiem Naruszewicza do Stanisława Augusta, a także do tradycji sarmackiej i republikańskiej (Roman Doktór, Jacek Wójcicki, Szymon Piotr Dąbrowski, Magdalena Ślusarska). Zwrócono uwagę na jakość i znaczenie panegiryzmu w wierszach tego autora (Krystyna Maksimowicz), akcentując ważne rozróżnienie między pochwałą i komplementem a panegirykiem (Magdalena Patro). W twórczości królewskiego poety dostrzeżono ważne motywy zakorzenione w polskiej i europejskiej tradycji (bliższej i dalszej). Istotną kwestią rozważana przez uczestników janowskiego seminarium warsztatowego kazała się również rola metapoetyckiej refleksji Naruszewicza, próba określenia jego świadomości twórczej, stosunku do różnych warstw organizacji językowej utworu (Teresa Kostkiewiczowa, Barbara Wolska, Agata Roćko, Anna Petlak), a także rola organizacji warstwy dźwiękowej wiersza, twórczości sensualnej, synestezji wiersza (Aleksandra Norkowska) i stosunku poety do sztuki (Wojciech Kaliszewski).
------Z jednej strony przybliżono umiejętności Naruszewicza związane z zakorzenieniem świata poetyckiego w realiach topograficznych, pogodowych czy środowiskowych (Tomasz Chachulski, Małgorzata Pawlata), a z drugiej strony jego skłonność do uogólnień oraz snucia refleksji uniwersalnych, między innymi na temat małżeństwa (Agata Demkowicz), erotyzmu (Danuta Kowalewska), przyjaźni, zazdrości (Bożena Mazur-kowa), mądrości (Małgorzata Marcinkowska), użyteczności (Jolanta Kowal), umiaru, pokoju (Natalia Kawałko), przemijania (Roman Dąbrowski, Artur Ziontek) i starości (Agata Seweryn).
------Kolejne kwestie rozpatrywane przez referentów dotyczyły wątków autobiograficznych, dzięki czemu obserwacje związane z utworami poszerzyły wiedzę o zróżnicowanych relacjach zachodzących między poetami tego okresu i stanowiły istotny element w charakterystyce świata literatów (Maciej Parkitny, Przemysława Matuszewska). Nie zabrakło także wystąpień dotyczących dzieł, które są mało znane (Irena Kadulska), pozostają dotąd w rękopisach (Magdalena Bober-Jankowska) i wzbudzają wątpliwości co do autorstwa (Jerzy Snopek). Referaty przedstawione w trakcie pięciodniowych obrad stworzyły niezwykle szeroką, interesującą i różnorodną panoramę twórczości Naruszewicza.
------Pięciodniowe obrady w licznych odsłonach uświadomiły uczestnikom wielostronność pisarskiego dorobku królewskiego poety, tematyczne i gatunkowe bogactwo jego dzieł, różnorodnością stosowanej przez niego polszczyzny. Uczestnicy spotkania zgodzili się z opinią, że Naruszewicz jest poetą "nieoczywistym", a stwierdzenie to otwiera nowe perspektywy badawcze i skłania do odrzucenia utartych, skostniałych formuł odnoszonych do jego utworów. Janowskiemu czytaniu dzieł Naruszewicza towa-rzyszyła atmosfera dyskusji intelektualnej i przyjacielskiej, która umożliwiła wspólny namysł naukowy i przeżywanie tego co wokół. Jak trafnie podsumowała obrady Barbara Wolska był to czas świętej przyjaźni i mądrości, zabaw przyjemnych i pożytecznych.

* Czytanie poetów polskiego oświecenia. Adam Stanisław Naruszewicz, wyd. B. Wolska, red. naukowa B. Wolska i B. Mazurkowa, Warszawa 2014, ss. 156, 4 nlb.